Η ιστορία με την οποία μεγαλώσαμε

Στις αρχές του 2000 κυριαρχούσε ευθύγραμμη αισιοδοξία: περισσότερο διαδίκτυο, ευκολότερο εμπόριο, φθηνότερα αγαθά και διαρκής άνοδος του βιοτικού επιπέδου με προβλέψεις για διψήφια νούμερα ανάπτυξης. Σήμερα, η εικόνα είναι πιο συγκρατημένη: το ΔΝΤ βλέπει ~3% παγκόσμια ανάπτυξη το 2025, ενώ η Παγκόσμια Τράπεζα προειδοποιεί ότι τα 2020s μπορεί να είναι η βραδύτερη δεκαετία από το 1960 (World Bank, WTO, IMF). Το αφήγημα «όλοι κερδίζουν» των ’90s άφησε και πολλούς χαμένους. Όσοι βρίσκονταν μακριά από τα μεγάλα αστικά κέντρα και τα δίκτυα ισχύος δεν είχαν έγκαιρη πληροφόρηση ούτε τα μέσα για να προσαρμοστούν. Ακόμη περισσότερο, τα μεγάλα δημόσια συστήματα — υγεία, παιδεία, υποδομές, πρωτογενής τομέας - αλλάζουν αργά από τη φύση τους και απαιτούν χρόνο και συλλογική προσπάθεια για να μετασχηματιστούν ουσιαστικά.

Με όλα τα καθοριστικά γεγονότα που συνέβησαν πρόσφατα παγκοσμίως (χρηματοπιστωτική κρίση, πανδημία, νέοι πόλεμοι, πληθωρισμός, δασμοί), το βάρος μετατοπίστηκε από το «φθηνότερο» στο «ανθεκτικότερο». Παράλληλα, ο παγκόσμιος οργανισμός εμπορίου (ΠΟΕ) προειδοποιεί: αν δε διευρυνθεί η πρόσβαση σε ευκαιρίες, οι νέες τεχνολογίες θα βαθύνουν παλιές ανισότητες, ανοίγοντας και άλλο το χάσμα μεταξύ προσδοκιών και πραγματικότητας.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η σημερινή σχολική τάξη χρειάζεται επαναπροσδιορισμό. Σχεδιάστηκε πάνω στην υπόθεση μιας ομαλής παγκοσμιοποίησης και για τον λόγο αυτόν υμνήσαμε τη «παγκόσμια ιδιότητα του πολίτη», γεμίσαμε αγγλικά, υπολογιστές και προωθήσαμε ανταλλαγές και διεθνή projects. Τώρα, όμως, ο νέος στόχος θα είναι να προετοιμάζουμε μαθητές για κανόνες και λειτουργίες σε έναν πιο αβέβαιο κόσμο.

H πραγματικότητα έγινε πιο σύνθετη: οι ανισότητες διευρύνθηκαν, οι εφοδιαστικές αλυσίδες δεν κατάφεραν να κρατήσουν το πληθωρισμό σε σταθερά επίπεδα, οι διαδοχικές κρίσεις διέκοψαν τη  ροή της ανάπτυξης και οι νέες τεχνολογίες αλλάζουν γρήγορα την ισχύ των δεξιοτήτων. Μια τάξη χτισμένη για «αέναη διασύνδεση» πρέπει πλέον να προετοιμάζει μαθητές για συχνές αναταράξεις και αλλαγές πορείας.

Η αγορά ζητά πλέον συγκεκριμένες ικανότητες, όπως εξοικείωση με εφοδιαστικές αλυσίδες και βασικούς εξαγωγικούς ελέγχους, διακυβέρνηση δεδομένων, τεχνογνωσία ενεργειακής μετάβασης και «ΑΙ για λειτουργίες» που κινεί πραγματικά αγαθά. Ο ΟΟΣΑ καταγράφει συνεχή αστοχία στην  αντιστοιχία δεξιοτήτων με σπουδές στην αγορά εργασίας. Για παράδειγμα, στην Ελλάδα ένα 30% ποτέ δεν ολοκληρώνει τις σπουδές του και ένα άλλο 30% ποτέ δε θα δουλέψει στο αντικείμενο σπουδών του.

Τι σημαίνουν όλα αυτά για το σχολείο; Καλλιέργεια κριτικής σκέψης και επίλυση προβλημάτων, επάνω σε πραγματικά σενάρια: απόθεμα – παραγγελίες – παράδοση, βασικά κόστη, απλά KPI. Ψηφιακή παιδεία που περιλαμβάνει διακυβέρνηση δεδομένων (privacy, consent, audit trail) και υπεύθυνη χρήση ΑΙ (τεκμηρίωση, bias, έλεγχοι). Κατανόηση αρχών και λειτουργίας εφοδιαστικών αλυσίδων στην πράξη. Τι σημαίνει πιστοποίηση ποιότητας, πώς δουλεύει ένα τιμολόγιο εξαγωγών. Ενεργειακή κατανόηση : βασικές αρχές ΑΠΕ, αποδοτικότητα, απλά ενεργειακά ισοζύγια σε κτίρια/εργαστήρια. Γλωσσική επάρκεια (ελληνικά – αγγλικά) με επαγγελματικό λεξιλόγιο: τεχνικοί όροι, e-mail προς πελάτη/προμηθευτή, σύντομες αναφορές.

‍

‍

Παράλληλα, ο «διεθνής προσανατολισμός» παραμένει ο στόχος, αλλά πατά πιο γερά στο τοπικό στοιχείο. Μαθητές που γνωρίζουν τη γλώσσα και την κουλτούρα της περιοχής τους, κατανοούν τα επαγγέλματα που δεν εξάγονται εύκολα (υγεία, ενέργεια, κατασκευές, τουρισμός/πολιτισμός), και συνδέουν αυτά με διεθνή πρότυπα ποιότητας/συμμόρφωσης, έχουν πραγματικό πλεονέκτημα. Οι διεθνείς εμπειρίες γίνονται μικρές και συχνές: online συνεργασίες με σχολεία του εξωτερικού γύρω από ένα ρεαλιστικό πρόβλημα (π.χ. σχεδιασμός μιας «πράσινης» αναπτύξεις για ένα δήμο επί συγκεκριμένων στόχων με μετρήσιμα αποτελέσματα εντός αυστηρού χρονοδιαγράμματος).

Στην Ευρώπη η κουλτούρα της παγκοσμιοποίησης μας έκανε εύκολα να αγαπάμε τα σλόγκαν με της γενικόλογες ρουμπρίκες — «παγκόσμιος πολίτης», «καινοτόμο πνεύμα» — αλλά οι εργοδότες προσλαμβάνουν επίδοση: μπορείς να περάσεις φορτίο μέσα από τρεις δικαιοδοσίες; να παράγεις κώδικα προμηθευτή που περνά έλεγχο αγοραστή; να ερμηνεύσεις βλάβη ενεργειακού συστήματος και να την τεκμηριώσεις; να χρησιμοποιήσεις με ασφάλεια ένα LLM για να συντάξεις δήλωση εξαγωγής και να την επαληθεύσεις στην αρμόδια αρχή;

Η μάθηση δεν μπορεί να περιορίζεται μόνο σε ατομικές επιδόσεις με γνώμονα μόνο εθνικές εξετάσεις, αλλά πρέπει να καλλιεργεί τις δεξιότητες για μια σκυταλοδρομία ανάμεσα σε σύνορα και κλάδους. Μια ουσιαστική αξιολόγηση μπορεί να ζητά από μαθητική ομάδα logistics στη Θεσσαλονίκη να συντονιστεί με ομάδα ποιότητας στη Λισαβόνα και ζεύγος συμμόρφωσης στο Σάο Πάολο για να μετακινήσει ευπαθές φορτίο νόμιμα και στην ώρα του. Το τεκμήριο δεν είναι αφίσα, είναι η φορτωτική που «καθαρίζει», τα θερμογραφικά αρχεία που κρατούν, το ίχνος ελέγχου που περνά εξέταση. Αυτή είναι η νέα γέφυρα ανάμεσα στην τάξη και την πραγματική ζωή.

Ο σύγχρονος κόσμος πατά σε περίπλοκους κανόνες, όμως κερδίζει όποιος χαράζει ξεκάθαρη πορεία, σχέδιο και όραμα. Τα σχολεία οφείλουν να απαιτούν δεξιότητες απλότητας και αποκωδικοποίησης περίπλοκων δεδομένων και καταστάσεων από τους μαθητές για να μεταφράζουν έναν λαβύρινθο 20 βημάτων σε “τρισέλιδο σκοπό εργασίας” με ένα δέντρο αποφάσεων, έναν πίνακα ελέγχου και ξεκάθαρη κλιμάκωση.

Η απλότητα ανοίγει χώρο στην δημιουργικότητα —να μετατρέπεις περιορισμούς σε επιλογές: χαλασμένη φορτωτική, καθυστερημένο φορτηγό, απεργία στο λιμάνι, όριο εκπομπών αναδιάταξη εργασιών, νέα Incoterms, εναλλακτική διαδρομή σιδηρόδρομος "short-sea" εντός κόστους και με λιγότερο ενεργειακό αποτύπωμα. Η δημιουργικότητα μετριέται: πόσες βιώσιμες εναλλακτικές υπάρχουν; πόσο γρήγορα υλοποιούνται; με ποιο ρίσκο;

Από εκεί ρέει η καινοτομία — ιδέες που γίνονται εργαλεία: σενάρια επαλήθευσης HS codes, computer  vision για ελαττώματα συσκευασίας, ροές LLM που συντάσσουν έγγραφα και βρίσκουν πιθανά ζητήματα με ανθρώπινο τελικό έλεγχο. Η καινοτομία φαίνεται στην αύξηση ροής, στη μείωση σφαλμάτων, στα ποσοστά επιτυχίας ελέγχων και στο πώς ενσωματώνεται με ασφάλεια η ανθρώπινη επίβλεψη.

Τίποτα από αυτά δε στέκει χωρίς ανθεκτικότητα — τη δύναμη να αντέχεις και να ανακάμπτεις. Εντάξτε την κρίση στην αξιολόγηση: αιφνίδιους δασμούς, πτώση δεδομένων, συμμόρφωση προμηθευτή. Βαθμολογούμε όχι την αποφυγή προβλημάτων, αλλά την απορρόφηση τους με ελάχιστο αντίκτυπο στον πελάτη.

Καθώς κλείνει κάθε κύκλος, έχει τον αναστοχασμό του: σύντομο AAR που ποσοτικοποιεί την απόκλιση σχεδίου από την πραγματικότητα, εντοπίζει χαμένα σήματα, ξεχωρίζει αναστρέψιμες από μη αναστρέψιμες αποφάσεις και ενσωματώνει μια βελτίωση στη διαδικασία.

Όταν η σύνδεση ευθυγραμμίζει την ομάδα, η απλότητα ξεκαθαρίζει τη δουλειά, η δημιουργικότητα ανοίγει επιλογές, η καινοτομία παρέχει εργαλεία, η ανθεκτικότητα κρατά το σύστημα όρθιο και ο αναστοχασμός μετατρέπει τα λάθη σε μέθοδο, η «παγκόσμια επάρκεια» παύει να είναι σύνθημα και γίνεται βίωμα: διαχείριση ροής, ποιότητα, συμμόρφωση, εμπιστοσύνη. Αυτό διδάσκεται. Αυτό βαθμολογείται. Και έτσι η τάξη, το σχολείο, οι τοπικές κοινωνίες και οι εθνικές τους οικονομίες αντέχουν, μπορούν και λυγίζουν χωρίς να σπάνε, όταν ο κόσμος αλλάζει κάτω από τα πόδια τους.

Η ιστορία με την οποία μεγαλώσαμε έλεγε ότι η παγκοσμιοποίηση ήταν παλίρροια που σήκωνε όλα τα σκάφη. Η ιστορία που ζούμε λέει ότι οι παλίρροιες αλλάζουν και εμείς οφείλουμε να προσαρμοστούμε. Η νέες τεχνολογίες ίσως αποδώσουν τα κέρδη που υπόσχονται τα μοντέλα, αλλά μόνον εάν περισσότεροι άνθρωποι και περισσότερες περιοχές αποκτήσουν πρόσβαση και την κατάλληλη εκπαίδευση για να συμμετάσχουν. Τα ’90s υποσχέθηκαν «χωρίς κόστος» ενσωμάτωση, τα ’20s απαιτούν ικανή ενσωμάτωση, με αναγνώριση νικητών και πιθανών ηττημένων εξαρχής, με προγράμματα και μαθήματα στη δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση που μετακινούν υπηρεσίες και προϊόντα και όχι μόνον ιδέες, μόρια και βαθμούς.

Με τα νούμερα να είναι ξεκάθαρα, καθώς πλέον βλέπουμε πως η παγκόσμια ανάπτυξη θα είναι γύρω στο 3,0% για το 2025 — σταθερή, αλλά μακριά από την έξαρση και έπαρση των αρχών του 2000 — ενώ η Παγκόσμια Τράπεζα προειδοποιεί ότι, με τους τρέχοντες ρυθμούς, τα 2020s μπορεί να είναι η πιο αργή δεκαετία από τη δεκαετία του 1960. Σε αυτό το περιβάλλον, οι έτοιμες δεξιότητες μετράνε περισσότερο από τα συνθήματα και τα πτυχία. Και όλα τα δεδομένα υπογραμμίζουν την ανάγκη για προγράμματα σπουδών σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες δεμένα με την πραγματική τοπική και διεθνή αγορά εργασίας.