Η προτροπή

Ως εκπαιδευτικός, βλέπω τη συνεχή ψηφιακή μετάβαση από κοντά: παιδιά που μεγάλωσαν με οθόνες γίνονται «φυσικοί ομιλητές» της τεχνητής νοημοσύνης. Κι αν στην αρχή ένιωθα σαν να μπαίνει ένας ξένος στο μάθημα, σήμερα τον σκέφτομαι σαν νέο εργαλείο, όπως το κάλαμο στην αρχαία αγορά ή τον διαβήτη στο εργαστήριο γεωμετρίας. Το ερώτημα δεν είναι «θα μας αντικαταστήσει;» αλλά «πώς θα διδάξουμε καλύτερα μέσα από αυτό;».

‍

Στην αρχή, οι μαθητές ρωτούσαν το ΑΙ «σαν να είναι εγκυκλοπαίδεια»: πες μου πέντε πράγματα για τον Κολοκοτρώνη. Τώρα, το χρησιμοποιούν όπως ο Σωκράτης τον διάλογο: βοήθησέ με να ξεχωρίσω επιχείρημα από παράδειγμα, αντίρρηση από τεκμήριο. Βλέπω να γεννιέται μια νέα «μαιευτική».

‍

Η προτροπή (prompt) δεν είναι κόλπο· είναι τέχνη ερωτήσεων, σαν τα «τί ἐστι;» των πλατωνικών διαλόγων. Όταν ο μαθητής μάθει να ερωτά, η ΑΙ γίνεται ο συνομιλητής που δεν κουράζεται ποτέ. Οι δεκάδες χιλιάδες μηνύματα που ανταλλάσσουμε με την ΑΙ είναι ένα είδος ψηφιακής σχολής των Αθηνών. Αν τα μετρούσα σε τόμους, θα γέμιζαν μια ράχη δίπλα στον Όμηρο και τον Παπαδιαμάντη. Ο Όμηρος μας έδωσε τον «πολύτροπο» Οδυσσέα· η ΑΙ μας ζητά να γίνουμε «πολυπρόοδοι», να δοκιμάζουμε δρόμους, να επιστρέφουμε, να ξαναπλέκουμε το υφαντό της σκέψης, σαν την Πηνελόπη. Ο μαθητής που γράφει 300 λέξεις μόνος του και 900 με την ΑΙ δεν τεμπελιάζει αναγκαστικά· ίσως κάνει αυτό που έκανε ο Αριστοτέλης με τους μαθητές του: συλλέγει, ταξινομεί, αποστάζει. Το θέμα δεν είναι ο όγκος, αλλά η κρίση: ποιες από τις 1.200 λέξεις αξίζουν;

Κάθε χρόνο, η τάξη περνά από τρεις φάσεις:

• Περιέργεια: «Κυρία/Κύριε, γράψε μου μια έκθεση για τον Σολωμό».
• Επάρκεια: «Δώσε μου τρία επιχειρήματα και δύο αντιρρήσεις για την Επανάσταση».
• Ευχέρεια: «Σύγκρινε τον Θουκυδίδη με σύγχρονη δημοσιογραφία στο πώς γράφουν για τον πόλεμο».

Εδώ φοβάμαι τον Ίκαρο: η ευκολία ανεβάζει ψηλά, αλλά χωρίς κριτική σκέψη, το κερί λιώνει. Η λύση είναι δαιδάλεια: κανόνες, μέτρο, δομή. Η ΑΙ ναι—αλλά με «οδηγίες πτήσης».

‍

O Μηχανισμός των Αντικυθήρων της τάξης

Στο εργαστήριο: Python για μικρά δεδομένα, αναζητήσεις για πηγές, σύνοψη για μεγάλα κείμενα. Τα παιδιά ενθουσιάζονται όταν βλέπουν ότι μια παράγραφος του Καβάφη («Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη…») μπορεί να αναλυθεί σε εικόνα, συναίσθημα, ιστορικό πλαίσιο. Η ΑΙ γίνεται σαν έναν σύγχρονο «Μηχανισμό των Αντικυθήρων»: μας βοηθά να υπολογίσουμε, αλλά δεν μας λέει γιατί ταξιδεύουμε. Το «γιατί» μένει δικό μας.

‍

Κάτω από την επιφάνεια, υπάρχουν «μηνύματα συστήματος», «κλήσεις εργαλείων», χρόνοι απόκρισης. Σαν τους άγραφους κανόνες της τραγωδίας (ἑνότητα τόπου, χρόνου, δράσης), που δεν τους βλέπεις αλλά σε καθοδηγούν.

‍

Στην τάξη, αυτό γίνεται συμβόλαιο χρήσης:

1. Δηλώνω πότε και πώς βοήθησε η ΑΙ.
2. Τεκμηριώνω πηγές και αμφισβητήσεις (Θουκυδίδεια παιδεία).
3. Ξαναγράφω με το προσωπικό μου ύφος (να ακούγεται λίγο Σεφέρης, λίγο Ελύτης, αλλά κυρίως εγώ).

Ο Προμηθέας έφερε τη φωτιά—τεχνολογία που απελευθερώνει και καίει. Η ΑΙ είναι νέα φωτιά. Αν την κρύβουμε, μένουμε στο σκοτάδι. Αν την αφήνουμε ανεξέλεγκτη, καίει τα τετράδιά μας. Η δουλειά μας είναι παιδαγωγική: να μάθουμε στα παιδιά ενσυνείδητη χρήση. Όπως ο Πλάτων προειδοποιεί στον «Φαίδρο» για τη μνήμη που ατροφεί με τη γραφή, έτσι κι εμείς διδάσκουμε ότι η ανάθεση στην ΑΙ δεν σημαίνει παραίτηση· σημαίνει ευθύνη ελέγχου.

‍

Από τον Όμηρο στον Παπαδιαμάντη

• Νεοελληνική Γλώσσα: Ζητώ από την ΑΙ περίληψη άρθρου· οι μαθητές εντοπίζουν τι έκοψε και τι παρανόησε. Μαθαίνουν ακρίβεια.
• Ιστορία: Δίνω στον καθένα μια πρωτογενή πηγή (π.χ. αποσπάσματα Μακρυγιάννη). Με την ΑΙ φτιάχνουν πίνακα εννοιών, αλλά το σχόλιο είναι δικό τους.
• Λογοτεχνία: Συγκρίνουμε μια σύνοψη Καβάφη της ΑΙ με το πρωτότυπο. Πού χάνεται η ειρωνεία; Πώς κρατιέται το ύφος; Φέρνουμε Παπαδιαμάντη για να δουν τι δεν «χωρά» στην αυτόματη γλώσσα.
• Πληροφορική: Μικρά scripts με ΑΙ-βοήθεια. Στόχος: να καταλάβουν τον αλγόριθμο, όχι απλώς να τρέχει.
• ‍

Οι μαθητές γίνονται «πολύγλωσσοι»: ChatGPT για ιδέες, άλλο μοντέλο για ανάλυση, σχολική πλατφόρμα για ασφάλεια. Όπως περνάμε από τον Όμηρο στον Σολωμό και από τον Παπαδιαμάντη στον Ρίτσο, έτσι μαθαίνουμε να αλλάζουμε «ιδιώματα» τεχνητής νοημοσύνης. Το ζητούμενο παραμένει το ίδιο: ύφος, αλήθεια, ήθος.

‍

Προτείνω στους μαθητές ένα απλό πλαίσιο, σαν «οδικό χάρτη Ιθάκης»:

1. Διαφάνεια: Πες πού σε βοήθησε η ΑΙ.
2. Κριτική: Μην πιστεύεις τίποτα χωρίς έλεγχο πηγών.
3. Μετασχηματισμός: Ξαναγράψε με τη δική σου φωνή.
4. Μετα-στοχασμός: Γράψε δύο προτάσεις για το τι έμαθες εσύ (όχι η ΑΙ).

‍

Η αλήθεια στην τάξη

Τρεις χρονιές τώρα βλέπω κάτι παρήγορο: οι «ημέρες με 900 μηνύματα» δεν καταστρατηγούν τη δημιουργικότητα. Αντίθετα, μοιάζουν με εκείνη τη στιγμή που ο μαθητής βρίσκει τον ρυθμό του. Θυμίζει Ελύτη: «Το φως». Η ΑΙ τρέχει γρήγορα· εμείς ανάβουμε το φως για να δούμε τι αξίζει. Και λίγο Καβάφης για το τέλος: η ΑΙ δεν είναι η Ιθάκη· είναι τα καράβια, οι άνεμοι, τα λιμάνια. Ιθάκη είναι το παιδί που, σιγά σιγά, βρίσκει φωνή. Αν αύριο δεν «χρησιμοποιεί» πια την ΑΙ αλλά σκέφτεται μαζί της, τότε η δουλειά μας πέτυχε, όπως τότε που ο δάσκαλος αποσύρεται μισό βήμα και το παιδί γράφει μόνο του μια πρόταση που αξίζει να μείνει. Δεν φοβάμαι πια τη μηχανή στην τάξη. Φοβάμαι μόνο μην ξεχάσουμε το μέτρο. Με μέτρο, το ΑΙ είναι σαν τον καλό σχολικό χάρτη: δεν είναι το τοπίο, αλλά σε βοηθά να μην χαθείς. Κι εμείς, ως  εκπαιδευτική, έχουμε πλούτο παραδειγμάτων, από τον Σωκράτη και τον Αριστοτέλη έως τον Παπαδιαμάντη και τον Καβάφη, για να δείξουμε στα παιδιά ότι η τεχνολογία αλλάζει τα εργαλεία, όχι τον σκοπό: να γίνεις άνθρωπος που σκέφτεται, νιώθει, κρίνει και δημιουργεί.

‍

‍